به گزارش یزدفردا: تقویت سرمایه‌ی اجتماعی به عنوان مهم ترین نیاز امروز ایران منوط به رفع زمینه های خشونت و دعوا و نزاع است. انتشار جدیدترین آمار نزاع و دعوا در کشور حکایت از جدی‌تر شدن یکی از آسیب‌ها و چالش‌های مهم اجتماعی در ایران امروز دارد. نزاع در عرصه عمومی، شکل غلیظ شده‌ای از پرخاشگری است که در مناسبات و ارتباطات انسانی رخ می دهد. بروز چنین آسیبی، طبعا نشانه‌ کاهش تاب‌آوری در میان مردم و ناتوانی در کنترل خشم به عنوان یکی از مهارت‌های ارتباطی است. آمار مراجع ذیربط درباره نرخ سرانه دعوا و نزاع در کشور، سیر صعودی آن را ظرف سال‌های اخیر نشان می‌دهد. چنین پدیده‌ای نیازمند بررسی‌های جامع درباب ریشه ها و زمینه‌های بروز و گسترش آن است. طبعا در شکل‌گیری چنین آسیبی، عوامل اقتصادی، ‌تربیتی، روانی، و اجتماعی دخیل اند و کاهش نرخ آن، منوط به رفع عوامل چندگانه‌ی آن است.

براساس آمار پزشک قانونی کشور، سال گذشته پای ۵۹۹ هزار و ۳۲۱ نفر به دلیل نزاع به پزشک قانونی کشیده شد که از این تعداد ۲۰۰هزار و۷۷۵ نفر زن و ۳۹۸ هزار و ۵۴۶ نفر مرد بودند. این در حالیست که تنها در ۶ ماه نخست امسال ۳۲۳ هزارو ۴۳۲ نفر به دلیل نزاع به پزشک قانونی مراجعه کردند که از این تعداد ۱۱۰ هزارو ۳۵۹ نفر زن و ۲۱۳ هزار و ۷۳ نفر مرد بودند.

استان تهران  با ۵۶ هزار و ۶۹۵ نفر بیشترین آمار نزاع را در سال جاری به خود اختصاص داده و در صدر جدول قراردارد. خراسان رضوی و آذربایجان شرقی به ترتیب دومین و سومین استان پر نزاع کشور شناخته شده اند. امید رضا کارگربیده  سرپرست اداره کل پزشکی قانونی استان تهران در گفت وگو با نورنیوز ضمن اعلام این آمار،‌ می گوید: نرخ دعوا در استان تهران، نسبت به مدت مشابه سال گذشته۲/۵۲ درصد افزایش داشته است.

حضور پلیس در شهر کم رنگ است

نزاع خیابانی را می توان یکی از پدیده‌های اجتماعی ناخوشایندی دانست  که مختص جامعه ای خاص نیست و در بسیاری از جوامع رخ می‌دهد و دلایل گوناگونی دارد. دکتر تقی آزاد ارمکی جامعه شناس در خصوص علل افزایش نزاع معتقد است: « ما نیازمند تصویر درست‌تر و دقیق‌تری از آسیب های شهر و خیابان هستیم چراکه آمار و اطلاعات ریز و جزئی و مستندی از آسیب‌ها وجود ندارد و بیشتر بر اساس شنیده ها و تجربه های شخصی افراد است که وجه خشونت آمیز آن مطرح می شود.» وی اظهار داشت که وضعیت موجود نشان می دهد که وجه رادیکال آسیب های اجتماعی از نوع بدخیم و نابهنجار است.

این جامعه شناس با بیان اینکه ما اطلاعات دقیق و درستی از آمار نزاع در جامعه نداریم ادامه می دهد: مسوول انتشار این داده ها نیروی انتظامی است که برای جلوگیری از ایجاد فضای ناامنی، معمولا این اطلاعات را به طور کامل منعکس نمی کند. به اعتقاد وی ، باید از دستگاه‌های مسئول خواست تا در این زمینه شفاف سازی کنند چرا که اگر شفاف سازی درست و کارشناسی باشد تولید ناامنی نمی کند بلکه برعکس آگاهی مردم بالا می رود و مشخص می شود که کدام یک از مناطق آسیب ساز هستند.

آزاد ارمکی درخصوص اینکه چرا آسیب های اجتماعی افزایش یافته و به طبع آن نزاع و خشونت زیاد شده خاطر نشان کرد: « یکی از دلایل افزایش نزاع این است که  جامعه به سمت دوستی با خشونت می رود بگونه ای که خشونت را مطلوب می داند. یعنی خشونت بعنوان یک کالای مطلوب جلوه می کند و این به لحاظ فرهنگی خطرناک است وباید در این زمینه با کمک رسانه و اصحاب فکر و اندیشه اقدام جدی کرد تا خشونت، مطلوب جلوه داده نشود.»

وی با توضیح اینکه باید شیوه های جدید جایگزین خشونت شود ادامه داد:  «اگر مردم نتوانند مشکلات اصلی خود را از راههای موجود رفع کنند تبدیل  به کپسولی از عقده و فشارها می شود و باعث خواهد شد که در خیابان یک درگیری کوچک تبدیل به نزاع شود. در واقع خشونت خیابانی نتیجه یک اتفاق دیگری به غیر از تمجید از خشونت بوده و می تواند حاصل بن بست های سیاسی و اجتماعی باشد.»

این جامعه شناس براین باور است که دلیل بعدی بحث «گَنگ ها»ست، یعنی گروههای سازمان یافته ای که برای شهرها و مردم تصمیم می گیرند و مزاحمت ایجاد می کنند و آدم های ضعیف را شکار می کنند. از طرفی بخشی از نزاع ها برمی گردد به عدم قدرت و قاطعیت پلیس. چرا که به نظر می رسد حضور مقتدرانه پلیس در شهر کم رنگ است. البته پلیس همه جا وجود دارد ولی کم اثر است و آن اقتدار کافی را ندارد تا مردم با حضور پلیس خطاهای کمتری را مرتکب شوند و شاید گاهی برعکس هم عمل کند.

کمبود خدمات روانشناسی عمومی برای پیشگیری از خشونت  

خشونت، و شکل غلظت‌یافته‌ی آن که نزاع و دعواست، شاید بیشاز هرچیز ریشه در نوعی اختلال ارتباطی و روانی داشته باشد. از این جهت توجه به زمینه ها و دلایل روان‌شناختی موضوع، ضروری است. یاسر مدنی عضو هیات علمی و استادیار دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه  تهران نیز در گفت وگو با نورنیوز نزاع خیابانی را  ترکیبی از مشکلات روانی، اجتماعی و فرهنگی عنوان کرد که از لحاظ روانشناسی، چند دلیل اصلی همچون استرس، فشارهای زندگی، عدم کنترل خشم، نیاز به اثبات خود، عادی شدن خشونت و... دارد.

وی می افزاید: در برخی از خانواده‌ها یا فرهنگ‌ها، دعوا کردن و پرخاشگری به یک موضوع عادی تبدیل شده،بنابراین برخی از افراد تصور می کنند که تنها راه حل و رفع مشکلات، نزاع و درگیری است. این استاد دانشگاه، نبود آموزش و خدمات روانشناسی را از دیگر دلایل شکل گیری نزاع ذکر کرد و اظهار داشت :«بسیاری از مردم مهارت‌های لازم برای کنترل استرس یا حل اختلاف را ندارند .از طرفی، خدمات روانشناسی عمومی هم برای پیشگیری از این نوع خشونت ها کم بوده و ارایه نمی شود. برای کاهش این خشونت ها به  آموزش عمومی، مهارت‌های زندگی و ایجاد محیط آرام برای کار نیاز داریم.»

یک جرم و چند متغیر

منابع حقوقی و متون قانونی درباره مسئله‌ی دعوا و نزاع چه می گویند و اساسا چنین آسیبی در قوانین جاری کشور ه جایگاهی دارند؟ لیلا شفائی وکیل دادگستری در این باره می گوید: «جرایم خیابانی، جرایمی هستند  که در اماکن عمومی و با استفاده از نیروی فیزیکی و غالباً با خشونت انجام می شود. از جمله این جرایم می توان به سرقتهای مسلحانه و غیر مسلحانه، منازعه جمعی  و ضرب و جرح و قتل، تخریب و خرابکاری، روسپی گری، جرایم مواد مخدر، خرید و فروش وحمل سلاح ، خرید و فروش اموال ناشی از جرم و امثال آن اشاره کرد.»

وی می افزاید: «در این میان نزاع دسته جمعی در خیابان  یکی از پدیده های مجرمانه شایع در جامعه ایران است که در دسته جرایم علیه تمامیت جسمانی اشخاص قرار می گیرد. این انحراف بارز اجتماعی در جوامع توسعه نیافته که زور و قلدری در آن دارد، شـیوع بیشتری دارد. » به گفته وی، در شکل گیری جرایم خیابانی و شیوع آن، متغیرهـای مستقل فراوانی دخالت دارند که می توان به مواردی چون مهاجرتهای روزافزون از مناطق کم برخوردار به مناطق شهری و شکل گیری کلونی های متمایز از هم از لحـاظ قومی، مذهبی، زبانی و امثال آن اشاره کرد که منجر به گسترش حاشیه نشینی شده است.

این حقوقدان اضافه می کند: «طبق تحقیقات انجام شده، موارد دیگری چون بحران های  اقتصادی و فقر که تاثیر مستقیم بر فرهنگ و اخلاق دارند، میزان تحصیلات، سوء مصرف الکل و مـواد مخـدر، قوم گرایی، اختلافات مذهبی، احساس محرومیت نسبی، تعلق به ارزشهای محلی، زیست بوم جنایی، حس طرد شدگی،خرده فرهنگ همسالان کجرو، نگاه ناموسی و ... نیز از جمله دیگر دلایل بروز این ناهنجاری است. اصولا طبقه محروم با حس نداشتن منزلت و کرامت و طرد شدگی، برای جبران این کمبود راه خود را که اصولا از طریق ارتکاب این جرایم است پیدا می کنند.»

 در حقوق ایران، ماده ۶۱۵ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، جرم نزاع خیابانی را  پیش بینی کرده و مقرر می دارد: هرگاه عده ای با یکدیگر منازعه نمایند هر یک از شرکت کنندگان در نزاع حسب مورد به مجازات هایی محکوم می شوند. این ماده قانونی، اشکال و شقوق مختلف نزاع را برشمرده و مجازات هریک را به تفصیل توضیح داده است. آنچه در این میان قابل توجه است این است که در منازعه خیابانی اگر ضرب و جرح صورت‌گرفته در مقام دفاع مشروع صورت گرفته باشد آن عمل جرم نخواهد بود اما در صورتی که از شمول دفاع مشروع خارج باشد حسب مورد مشمول ماده ۶۱۴ یا تبصره آن خواهد شد.

اما فارغ از تحلیل حقوقی جرم؛ پیشگیری از وقوع این جرایم بسیار مهم است. پیشگیری  به معنای جلوگیری از بزهکاری با شیوه های گوناگون است که بیرون از نظام کیفری به کار  می روند. به طور کلی، نزاع خیابانی نه‌تنها بار حقوقی سنگینی بر افراد وارد می‌کند، بلکه پیامدهای اجتماعی گسترده‌ای هم دارد. به همین دلیل، رویکردهای پیشگیرانه، فرهنگ‌سازی و میانجی‌گری می‌توانند نقش مؤثری در کاهش این‌گونه نزاع‌ها داشته باشند.

با وجود این، برای کاهش نزاع خیابانی، نیاز به یک رویکرد جامع و چندجانبه است که در آن همه نهادهای اجتماعی، از جمله خانواده، مدرسه، رسانه، دولت و جامعه مدنی باید نقش خود را ایفا کنند تا شرایط زیست عمومی در جامعه تحت تاثیر عواملی که می تواند تعادل و امنیت در محیط های مختلف را مختل نماید قرار نگیرد.

 نرخ خشونت که گاه در قالب نزاع، دعوا و درگیری‌های خیابانی ظاهر می شوند، یک نشانه‌ی بالینی برای فهم اختلال‌های عملکردی در جامعه است. اکنون که آمار نزاع و دعوا توسط یک نهاد رسمی اعلام شده، می توان با استناد به محتوای آن، فهمید که وجود چنین اختلالی، واقعیت دارد و سطح و گستره‌ی آن نیز چشمگیر و حتی نگران‌کننده است. تقویت سرمایه‌ی اجتماعی به عنوان مهم ترین نیاز امروز ایران منوط به رفع زمینه های خشونت و دعوا و نزاع است.